Kebas dan kesejukan pada kaki pada orang tua adalah keadaan yang agak biasa, selalunya disebabkan oleh aterosklerosis atau kekurangan vena yang kronik, tetapi juga boleh disebabkan oleh sebab lain. Ramai orang berumur 70 tahun sering mengalami kebas kaki, kedua-dua pada musim sejuk dan musim panas, dan sentiasa berasa sejuk kaki. Artikel ini menerangkan punca biasa kebas dan kesejukan pada kaki dan kaki pada orang dewasa yang lebih tua, dan memberikan panduan tentang mendiagnosis dan merawat keadaan ini.
Penyebab biasa kebas dan kesejukan pada kedua-dua kaki pada orang tua
1. Penyakit arteri periferal
Penyakit arteri periferal berlaku akibat penyempitan arteri periferal yang disebabkan oleh aterosklerosis, mengurangkan aliran darah ke bahagian kaki. Bekalan darah yang tidak mencukupi ini membawa kepada kesejukan dan, dalam kes yang teruk, kerosakan tisu. Iskemia kronik juga boleh menjejaskan fungsi saraf, menyebabkan kebas.
Aterosklerosis berkembang daripada pengumpulan deposit lemak, kolesterol, dan bahan lain pada dinding arteri. Lama kelamaan, pembentukan ini membawa kepada pembentukan plak, pengerasan dan penyempitan arteri. Pada orang dewasa yang lebih tua, proses ini dipercepatkan kerana pendedahan kumulatif kepada faktor risiko seperti merokok, diet yang tidak baik dan gaya hidup yang tidak aktif. Selain itu, penuaan menyebabkan perubahan semula jadi dalam saluran darah, seperti pengurangan keanjalan, yang menyumbang kepada penyempitan arteri.
Penyakit arteri periferal berlaku pada kira-kira 15%-20% orang berumur lebih 60 tahun, dengan kelaziman meningkat dengan usia. Faktor risiko termasuk merokok, diabetes, hipertensi, dan kolesterol tinggi.
Diagnosis penyakit arteri periferal:
- Indeks buku lali-brachial: Ujian bukan invasif yang mengukur nisbah tekanan darah di buku lali kepada tekanan darah di lengan.
- Ultrasound: Pengimejan Doppler untuk menilai aliran darah.
- Angiografi: Pengimejan terperinci untuk menggambarkan penyumbatan arteri.
Rawatan penyakit arteri periferal:
- Pengubahsuaian gaya hidup: Berhenti merokok, senaman yang kerap dan diet yang sihat.
- Menggunakan ubat: Ejen antiplatelet (cth, aspirin), statin, dan vasodilator.
- Pembedahan: Angioplasti atau pembedahan pintasan untuk kes yang teruk.
2. Neuropati diabetik
Gula darah tinggi yang kronik merosakkan saraf periferi, yang membawa kepada kehilangan deria, rasa kesemutan dan kebas. Peredaran darah yang lemah dalam pesakit kencing manis boleh memburukkan lagi kesejukan di kaki.
Diabetes adalah gangguan metabolik yang dicirikan oleh pengeluaran atau fungsi insulin terjejas, yang membawa kepada hiperglikemia kronik. Pada orang dewasa yang lebih tua, risiko diabetes meningkat disebabkan oleh pengurangan aktiviti fizikal, penambahan berat badan, dan rintangan insulin yang berkaitan dengan usia. Pendedahan berpanjangan kepada paras gula darah tinggi merosakkan saluran darah kecil yang menyuburkan saraf, yang membawa kepada neuropati diabetik.
Sehingga 50% individu yang menghidap diabetes mengalami neuropati. Risiko ini meningkat dengan usia, tempoh diabetes, dan kawalan glisemik yang lemah.
Diagnosis neuropati diabetik:
- Kajian pengaliran saraf: Menilai aktiviti elektrik dalam saraf.
- Pemeriksaan fizikal: Menguji getaran dan sensasi suhu.
- Ujian darah: Nilai tahap glukosa dan penanda keradangan.
Rawatan neuropati diabetik:
- Kawalan glisemik: Mengekalkan gula darah dalam julat sasaran.
- Menggunakan ubat-ubatan: Gabapentin, pregabalin, atau duloxetine untuk pengurusan kesakitan.
3. Stenosis tulang belakang
Stenosis tulang belakang memampatkan saraf yang bertanggungjawab untuk menghantar isyarat antara saraf tunjang dan kaki. Isyarat ini mengawal pergerakan otot dan menyampaikan maklumat deria (seperti sentuhan, suhu dan kesakitan) dari kaki kembali ke otak.
Penyempitan saluran tulang belakang memampatkan saraf ini, mengganggu keupayaan mereka untuk membawa isyarat dengan berkesan. Mampatan ini boleh menyebabkan gejala seperti kebas, lemah, dan rasa sejuk pada kaki kerana laluan komunikasi antara otak dan kaki terjejas.
Proses penuaan membawa kepada perubahan degeneratif pada tulang belakang, termasuk penebalan ligamen, taji tulang, dan degenerasi cakera. Perubahan struktur ini mengurangkan ruang dalam saluran tulang belakang, menyebabkan mampatan saraf. Stenosis tulang belakang lebih lazim pada orang dewasa yang lebih tua kerana perubahan degeneratif ini terkumpul dari semasa ke semasa.
Stenosis tulang belakang berlaku pada kira-kira 30% orang yang berumur lebih dari 70 tahun. Perubahan degeneratif pada tulang belakang, seperti osteoarthritis, adalah penyumbang biasa.
Diagnosis stenosis tulang belakang:
- MRI: Menyediakan imej terperinci struktur tulang belakang.
- Imbasan CT: Berguna untuk menggambarkan struktur tulang.
- Pemeriksaan fizikal: Mengenal pasti gejala yang bergantung kepada postur, seperti kelegaan dengan fleksi ke hadapan.
Rawatan stenosis tulang belakang:
- Terapi fizikal: Senaman untuk menguatkan otot teras dan belakang.
- Menggunakan ubat-ubatan: Ubat anti-radang bukan steroid (NSAIDs) untuk melegakan kesakitan.
- Pembedahan: Laminektomi atau gabungan tulang belakang untuk kes yang teruk.
4. Kekurangan vena kronik
Kekurangan vena kronik berlaku apabila injap vena di kaki gagal, membawa kepada pulangan vena yang lemah dan pengumpulan darah. Keadaan ini mengakibatkan bengkak, rasa sejuk, dan kadangkala kebas akibat tekanan pada saraf berdekatan.
Penuaan melemahkan dinding dan injap urat, menjadikannya kurang cekap dalam menghalang darah daripada mengalir ke belakang. Berdiri berpanjangan, obesiti, dan sejarah pembekuan darah memburukkan lagi keadaan ini, menjadikannya lebih biasa pada orang dewasa yang lebih tua.
Kekurangan vena kronik berlaku pada kira-kira 30% orang yang berumur lebih dari 70 tahun dan lebih kerap berlaku pada wanita. Faktor risiko termasuk obesiti, berdiri lama, dan sejarah trombosis urat dalam.
Diagnosis:
- Ultrasound dupleks: Mengenal pasti disfungsi injap vena dan keabnormalan aliran darah.
- Pemeriksaan fizikal: Memerhati bengkak kaki, vena varikos, dan perubahan kulit.
Rawatan kekurangan vena kronik:
- Terapi mampatan: Pakai stoking untuk meningkatkan aliran balik vena.
- Perubahan gaya hidup: Pengurusan berat badan dan ketinggian kaki.
- Pembedahan: Ablasi vena atau skleroterapi untuk kes yang teruk.
5. Kekurangan vitamin B12
Vitamin B12 adalah penting untuk kesihatan saraf. Kekurangan vitamin B12 membawa kepada demyelinasi saraf periferi, menyebabkan kebas, kesemutan dan sensasi sejuk. Anemia akibat kekurangan B12 juga boleh menyumbang kepada kesejukan.
Sekitar 15% orang dewasa yang lebih tua mengalami kekurangan vitamin B12. Kekurangan vitamin B12 pada orang dewasa yang lebih tua selalunya berpunca daripada pengurangan pengambilan makanan dan malabsorpsi. Keadaan seperti gastritis atropik, yang menjadi lebih biasa dengan usia, membawa kepada pengeluaran asid perut yang lebih rendah, menjejaskan penyerapan vitamin B12. Ubat-ubatan (jika digunakan), seperti metformin dan perencat pam proton, meningkatkan lagi risiko.
Diagnosis:
- Ujian darah: Ukur paras serum B12, asid metilmalonik, dan homocysteine.
- Pemeriksaan neurologi: Menilai refleks dan fungsi deria.
Rawatan kekurangan vitamin B12:
- Suplemen: Vitamin B12 oral atau intramuskular bergantung pada keterukan.
- Perubahan diet: Termasuk makanan yang diperkaya dan produk haiwan.
6. Sklerosis berbilang
Sklerosis berbilang adalah penyakit yang menyebabkan kerosakan pada penutup pelindung saraf. Dalam multiple sclerosis, sistem imun menyerang sarung pelindung yang meliputi gentian saraf, yang dikenali sebagai myelin. Sklerosis berbilang boleh menyebabkan kebas, lemah, masalah berjalan, perubahan penglihatan dan gejala lain. Lesi yang menjejaskan kawasan saraf tunjang boleh mengganggu isyarat pada kaki, menyebabkan kebas dan sensasi sejuk.
Walaupun sklerosis berganda lazimnya menjelma pada individu yang lebih muda, sklerosis berbilang permulaan lewat (selepas umur 50 tahun) boleh berlaku. Punca sebenar multiple sclerosis masih tidak diketahui, tetapi kecenderungan genetik dan faktor persekitaran, seperti jangkitan dan tahap vitamin D yang rendah, memainkan peranan. Penuaan juga boleh mempengaruhi peraturan sistem imun, menyumbang kepada kes lewat.
Diagnosis sklerosis berganda:
- MRI: Untuk mencari plak dalam sistem saraf pusat.
- Tusukan lumbar: Menganalisis cecair serebrospinal untuk penanda keradangan.
- Ujian neurologi: Menilai defisit motor dan deria.
Rawatan pelbagai sklerosis:
- Terapi pengubahsuaian penyakit: Contohnya, interferon atau glatiramer asetat.
- Pengurusan simptomatik: Terapi fizikal dan ubat-ubatan untuk spastik atau kesakitan.
7. Hipotiroidisme
Tiroid yang tidak aktif melambatkan metabolisme, mengurangkan pengeluaran haba dan menyebabkan sensasi sejuk. Penglibatan saraf boleh menyebabkan kebas.
Risiko hipotiroidisme meningkat dengan usia disebabkan oleh keadaan autoimun seperti tiroiditis Hashimoto, yang menjadi lebih berleluasa pada populasi yang lebih tua. Selain itu, fungsi kelenjar tiroid yang berkurangan dari semasa ke semasa dan kesan sampingan daripada ubat-ubatan (jika digunakan) boleh menyebabkan tiroid tidak aktif di kalangan warga emas.
Hypothyroidism berlaku dalam 4-10% daripada populasi, dengan prevalens yang lebih tinggi pada orang dewasa dan wanita yang lebih tua.
Diagnosis hipotiroidisme:
- Ujian darah: Ukur hormon perangsang tiroid (TSH) dan tiroksin bebas (T4).
- Penilaian klinikal: Menilai gejala seperti keletihan, penambahan berat badan dan kulit kering.
Rawatan hipotiroidisme:
- Penggantian hormon tiroid: Terapi Levothyroxine.
- Pemantauan: Ujian darah tetap untuk mengekalkan tahap TSH yang sesuai.
Bilakah anda perlu pergi berjumpa doktor?
Walaupun kadang-kadang kebas atau kesejukan pada kaki mungkin disebabkan oleh faktor sementara seperti duduk berpanjangan atau pendedahan sejuk, gejala yang berterusan atau semakin teruk tidak boleh diabaikan. Anda perlu pergi berjumpa doktor jika:
- Gejala ini berterusan atau bertambah teruk dari masa ke masa: Kebas atau kesejukan kronik boleh menunjukkan keadaan perubatan asas yang memerlukan perhatian.
- Sakit atau bengkak: Sakit atau bengkak mungkin mencadangkan keadaan seperti trombosis urat dalam atau kekurangan vena yang kronik.
- Kesukaran berjalan atau kelemahan berlaku: Ini mungkin tanda-tanda stenosis tulang belakang, neuropati atau masalah neurologi lain.
- Perubahan kulit atau ulser muncul: Aliran darah yang lemah akibat penyakit arteri periferal atau diabetes boleh menyebabkan kerosakan tisu.
- Penurunan berat badan yang tidak dapat dijelaskan, keletihan atau gejala sistemik lain mengiringi sensasi: Ini mungkin menunjukkan keadaan seperti hipotiroidisme atau kekurangan vitamin B12.
Diagnosis awal dan rawatan punca asas boleh mencegah komplikasi dan meningkatkan kualiti hidup. Doktor akan melakukan pemeriksaan fizikal, ujian darah, kajian pengimejan, atau ujian pengaliran saraf untuk menentukan punca dan mengesyorkan rawatan yang sesuai.